Archive - 3 Чÿк, 2016 - Хыпар

Çитес çулхи çуркунне пăрăç-помидор, баклажан-кавăн т.ыт. пахчаçимĕç калчи çитĕнтермешкĕн тăпрана халĕ хатĕрлемелле. Пĕлсе шайлаштарнă тăпрара калча лайăх çитĕнет, сывă пулать, эппин, тухăç илесси те ÿсет.

Çитĕнтерме суйланă культурăна кура тăпра тытăмĕ шăпах ăна юрăхлă пулмалла. Универсаллă тăпра пуриншĕн те меллех мар. Тăпра тытăмĕ тĕрлĕрен пулма пултарать, анчах вăл пулăхлă кирлĕ. Хатĕр тăпрара органикăсăр пуçне микро-макро элементсем калча илме меллĕ формăра пулмалла.

Сад-пахчана хĕл валли епле хатĕрленинчен килес çулхи тухăç мĕнле пуласси килет. Йывăç айĕнчи ÿкнĕ çулçăна пуçтарса тислĕк купи çине е компоста хумалла. Çулçăра сиенлĕ кăпшанкă çăмартисем, тĕрлĕ чир-чĕр спори хĕл каçма хатĕрленеççĕ. Типсе хытнă çимĕçсем йывăç çинчен ÿкмеççĕ. Шăчă вĕçне йÿпленчĕк çапса çекĕл тăвăр та ÿкмен çĕрĕксене çаклатса татăр.

Хăмла çырлипе хура хăмла çырлин çимĕç панă тунисене йăлтах касмалла. Хурлăханăн, крыжовникăн ватăлнă, 4-5 çултан иртнĕ турачĕсене иртмелле.

Рута — авалхи грек чĕлхинче «çăлакан» пĕлтерĕшлĕ. Грексем ăна эмел курăкĕ пек те, техĕмлĕх пек те усă курнă. Авалах, апатпа наркăмăшлансан, çĕлен, наркăмăшлă кăпшанкă сăхсан рута курăкĕ çăлавçă пулнă. Унăн отварĕ организма тасатнине каланă. Чума эпидемийĕ вăхăтĕнче рутăпа пит-куçа, кĕлеткене сăтăрни чир ересрен сыхланине палăртнă.

Хальхи вăхăтра та ăна фармакологире анлă усă кураççĕ. Унри эфир çăвĕ ыратнине ирттерме пулăшать сиенлĕ микробсене пĕтерет. Рута — наркăмăшлă курăк. Çавăнпа унпа асăрхануллă пулмалла, тухтăрпа канашласа сипленмелле.

Кам ача чухне «штабик» туман, чуччупа ярăнман, «тарзанка» сикмен? Ачасемпе гамак ăсталаса пăхар-ха. Ăна пÿртрех çакма пулать, ачапчашăн чăн-чăн савăнăç пулĕ. Кунашкал гамака тем вăхăтран, йăлăхтарсан тейĕпĕр, пуçтарса хума та çăмăл.

Кивĕ çиттирен е пледран. Çитти хĕррине çирĕплетмешкĕн тепĕр хут пусма çĕлемелле те хĕррисенчен темиçе тĕлтен канра çирĕплетсе çĕлемелле. Çитти хĕррипе ункăсем çирĕплетсе тухма та пулать — хăвăра килĕшнĕ пек. Çирĕплетнĕ кантрасене икĕ енне те пĕрер тĕвĕ туса çыхатпăр та пăрăс çине çирĕплететпĕр. Гамака мачча каштинчен кăкарса хуратпăр.

Эрнере çичĕ кун. Çичĕ тăван евĕр. Ячĕсем те пур: тунтикун, ытларикун... Çĕр тĕттĕмĕ сирĕлет те çĕнĕ кун пуçланать. Кашни килен кун çынна мĕн те пулин парнелет. Çапах та çынсем ытларах савăнăç кĕтеççĕ. Кĕтсен, кĕтсен — кĕтсе илетĕнех.

Тăххăрмĕш класри Таня Феоктистова чылай енпе пултаруллă. Ăна кăçал шкул президентне суйланă. Ахальтен мар паллах. Кĕçĕн классенченех вĕренÿ отличници, спортпа туслă, шкул пурнăçĕнче хастарлăхпа палăракан, конкурс-олимпиадăсене тăтăшах хутшăнакан пике чылай вĕренекеншĕн тĕслĕх вырăнĕнче.

Вăрмар районĕнчи Вăрмар шкулĕнче 9-мĕш класра вĕренекен Таня Беззубован каппайланма сăлтавĕ те пур ĕнтĕ. Вăл — ЧР Пуçлăхĕн стипендиачĕ-çке! Çак сумлă хавхалантарăва, паллах, тăрăшулăхĕпе, пултарулăхĕпе тата çивĕч ăс-тăнĕпе тивĕçнĕ. Çапах та хĕрача сăпайлăхне нихăçан та çухатмасть. Оскар Уайльд çырнă «Дориан Грей портречĕ» романа вуланă хыççăн пушшех те çак шухăш вăйланнă унăн: «Чапшăн çунма, хăвна кăна юратма юрамасть. Чунпа ырă пулмалла». Мухтанма пĕрре те мехел çитереймест.

Иртнĕ шăмат кун Ăвăспÿрт Кипеч шкулĕнче савăнăçлă уяв пулчĕ. Нумай-нумай хăна шкул 130 çул тултарнине паллă тума килсе çитрĕ. Чăваш Республикин Патшалăх Канашĕн депутачĕ К.С.Мифтахутдинов, Чăваш халăх писателĕ А.И.Кипеч, район администрацийĕн ĕçченĕсем, «Акконд» фабрикăран, Канаш телевиденийĕнчен, Чăваш радиора тăрăшакан, пирĕн шкулта вĕреннĕ К.Н.Архипов тата ыттисем те пухăнчĕç.

Шупашкарти 62-мĕш шкулта пирĕн сумлă ентешĕмĕре Г.Н.Волков академика асăнса улттăмĕш хут Раççей шайĕнче «Хавхалану» фестиваль иртрĕ. Фестивале йĕркелекенсем — çак шкулта чăваш чĕлхипе литература вĕрентекенĕсем. Эпир те ентешĕмĕре хисеплесе çамрăк вулакансемпе фестивальте пултарулăхпа паллаштартăмăр.

Людмила Николаевна Даниловăпа Людмила Петровна Николаева учительсем фестивале уçнă май аслă педагогăмăрăн вĕренекенĕсен ятĕнчен калаçрĕç.

Патăрьел районĕнчи Тĕрĕньелти Марина Положина почтальон ытти мĕнпур чăваш хĕрарăмĕ пекех ирхи шуçăмпах вăранать. Ĕнисене суса кĕтĕве хăваланă тата ытти ĕçе тирпейленĕ хыççăн сумкине йăтса Ыхраçырминчи почта уйрăмне васкать. Вăл çак ĕçре 23 çул тăрăшать. Шăрăх-и е çумăрлă çанталăк-и, çил-тăман алхасать-и — ниме те пăхмасăр 3,5 çухрăмри кÿршĕ яла утать вăл.