Archive - Çĕртме 2016 - Хыпар

Сысна усраса çăвăрлаттаракан хуçалăхсем сахалрах халĕ. Çакă апат нумай хатĕрлемеллипе çыхăннă-ши? Унчченхи пек, тырăпа тивĕçтерекен колхоз çук-çке. Сысна тимлĕх ыйтать, нумай çиет. Анчах сысна килте усрани тупăшлă пулнине чылайăшĕ пĕлет. Типĕ, ăшă вите, апат çителĕклĕ пулсассăн хĕл каçарасси, сысна ĕрчетесси кăткăс ĕçех мар.

Çуркуннехи-çуллахи вăхăтра сысна çури туянса çитĕнтерме ансат. Сысна çури хăвăрт ÿсет, какайĕ тутлă, сĕтеклĕ. Килте мĕнпе тăрантарса усранине лайăх пĕлсе тăратпăр.

Мĕнле сысна çури туянмалла, пасарта е выльăх-чĕрлĕх ĕрчетекен фермăран?

Ял çыннин пÿрт умĕнчи пахчинче час-часах сирень тĕмне курма пулать. Çуркуннесерен унăн ырă шăрши таврана сарăлса иртен-çÿрене хăй çине пăхтарать. Сирень чечек çыххи пек капăррăн çурăлса савăнтартăр тесен ăна кăшт тимлĕх уйăрмаллах.

Халĕ питомниксенче сиренĕн питĕ илемлĕ сорчĕсене туянма пулать. Вĕсен чечекĕсем шултра, хумлă-хумлă. Сирене йывăçсем айне лартмалла мар, кăшт сулхăнрах вырăн аптăрамасть, тăмлă, нÿрĕк, айлăм вырăна килĕштермест.

Шĕпĕн курăкне /чистотел/ чылайăшĕ пĕлет пулĕ. Ячĕ те калаканниех. Ÿт-тир чирĕсене сиплет вăл. Çырма-çатрара, çурт-хуралтă çывăхĕнче, çул хĕррисенче тĕл пулатăн ăна. Çу уйăхĕнчех чечекленме пуçлать, утă уйăхĕнче те чечекленекен тĕмсене курма пулать.

Явăнса ÿсекен ремонтантлă çĕр çырлине килте ÿстерме аван. Унăн çырли çулла, çĕртме уйăхĕнче, пиçме пуçлать, кĕркуннечченех çĕнĕрен тухнă çырласем пиçсе пыраççĕ.

Çак çырлана вертикальлĕ клумба туса çитĕнтерме меллĕ. Клумбăна тĕрлĕ материалтан тума пулать — асбест е пластик пăрăх, е полиэтилен пленка, е пирамида евĕрлĕ т.ыт.те. Вертикальлĕ çырла йăрана çÿллĕшĕпе 1,8 метра яхăн тума юрать, ытлашши çÿллĕ пулсан ăна пăхса тăма кансĕртерех.

Çырла йăранне хĕвел лайăх ÿкекен çĕре лартмалла. Пÿрт умне лартнă çырла клумби çимĕçĕпе те, илемĕпе те çăвĕпех савăнтарĕ.

«Ачасăр пурнăç — калчасăр уй-хир», — тенĕ ваттисем. Хĕрлĕ Чутай районĕнчи Штанашра пурăнакан Константиновсем 1984 çулта çемье чăмăртанă. Çурта «çĕнĕ кайăк» килессе 20 çул кĕтнĕ вĕсем. Кил ăшшин управçин Ольга Васильевнăн 1988 çул­та тин çие юлнă. Шел те, кĕтнĕ ачан пурнăçĕ çав тери кĕске пулнă.

Тăвай район больницинче хăйсен тивĕçне пысăк яваплăхпа пурнăçлакан специалистсем ĕçлеççĕ. Вĕсен йышĕнче функционаллă диагностика врачне Венера Чумышевăна та палăртмалла. Вăл Чăваш патшалăх университечĕн медицина факультетĕнчен “Сиплев ĕçĕ” специальноçпа 2007 çулта вĕренсе тухнă.

Çĕртме уйăхĕнче пухнă хыр йĕкелĕнчен хатĕрленĕ пыл С витаминпа пуян. Вăл ÿслĕкрен, шăнса пăсăлнă хыççăнхи амаксенчен сипленме, иммунитета çирĕплетме пулăшать.

Хыр йĕкелĕсене çĕртме уйăхĕн 21-мĕшĕнчен пуçласа 23-мĕшĕччен кăна пухмалла. Виçĕ литр банкине 1 килограмм сахăрпа сийлесе тултармалла. Савăт анине марльăпа хупламалла та хĕвел лекекен чÿрече анине лартмалла. Банкăра пушă вырăнсем пуласран, сироп йĕкелсене пĕр пек хуплатăр тесе, эрнере пĕрре силлесе илмелле.

Этемĕн сывă организмĕ апатпа тата шывпа кĕрекен тăвара туллин йышăнма, ытлашшине кăларма пултарать. Анчах мĕнле те пулин кăлтăк тупăнсанах тăвар кирлĕ мар вырăнта пухăнма тытăнать, сывлăха япăх витĕм кÿрет. Халăх мелĕсем ăна кăларма, организма пĕтĕмĕшле сыватма пулăшаççĕ.

Шурă рис

Каçхине çунă 1 стакан риса 1 стакан шыва ямалла. Ирхине унран тăвар хушмасăр шĕвĕ пăтă пĕçермелле. Ирхи апатчен 4 сехет маларах çимелле. Курс — 1 эрне.

Кашкăр çырлипе е вăрман алпастă курăкĕпе /марьянник дубравный, иван-да-марья/ халăх медицининче анлă усă кураççĕ. Сиплев валли ӳсен-тăранăн çĕр çийĕнчи пайне тата вăррисене пухса типĕтеççĕ.

Ӳсен-тăран наркăмăшлă, çавăнпа унăн препарачĕсемпе рецептра палăртнă йĕркене тата виçене пăхăнса сипленмелле.