Archive - Чÿк 2016 - Хыпар

Шкул умĕпе тулли тиевлĕ машина иртсе пынă чухне умлăн-хыçлăн пи-и-ик! пи-и-ик! кăшкăртрĕ. Коридорта вылякан виççĕмĕшпе тăваттăмĕш класс ачисем сасартăк шăпланчĕç те кантăкран урамалла пăхрĕç.

Тăван чĕлхе илемĕ Ангелина Лаврентьевăна сочинени, сăвă çырма хавхалантарать. Çут çанталăка сăнанă май пуçра тĕрлĕрен шухăш капланать унăн, шăпах çакă та пултарулăха аталантарма май парать.

— Çут çанталăкăн пур вăхăчĕ те илемлĕ, — тет Ангелина. — Хĕлле шурă тумĕпе тыткăнлать. Çуркунне тĕнче вăранать, кайăксем ăшă енчен вĕçсе килеççĕ те илемлĕ юррисемпе савăнтараççĕ. Çулла лайăх: хĕвел хĕртет, чечексем çеçке çураççĕ. Кĕркунне хĕрлĕ-сарă тĕспе илĕртет…

Çитмĕл пилĕк çул каялла кĕркунне пирĕн çĕршывра питĕ-питĕ йывăр лару-тăру пулнă. Мĕншĕн тесен Мускавран темиçе çухрăмра кăна нимĕç çарĕсем тăнă. Пĕтĕм халăх Мускава хÿтĕлеме кар тăнă. Хăйсен ирĕкĕпе хÿтĕлевçĕсен ретне çамрăк хĕрсемпе яшсем те йышлăн хутшăннă. Вĕсен хушшинче вуннăмĕш класра вĕренекен Зоя Космодемьянская, Мытищири суту-илÿ институтĕнчи виççĕмĕш курсри Вера Волошина, Клава Милорадова вĕрентекен тата ыттисем те пит нумай пулнă. 1953 çулхи вĕренÿ çулĕнче пирĕн отрядăн ертÿçи Фелицата Шатаева «Зойăпа Шура» повеçе вуласа кĕнекери геройсемпе паллаштарчĕ.

Кирек кам патне кайсан та чылай хваттерте /хваттерте кăна мар, ялта та/ стенасене е урайне плита çыпăçтарса илемлетнине асăрхама пулать. «Вăт, çак ĕçе тăвакан çыннăн алли чăннипех те çыпăçуллă», — тетĕн ун пек чухне.

Кĕнеке вулакан ачан тавракурăмĕ анлă, ăс-тăнĕ çивĕч. Литература тусĕсене валли Наци библиотеки тăтăшах тĕрлĕрен акци ирттерет. Вĕсенчен пĕри — «Инçет вырăнсенчи тĕлпулусем».

Вĕрентекен профессийĕнче, ытти ăсталăхри пекех чи кирли — хăв пурнăçлакан ĕçе чунтан юратни. Педагогсем çине пăхсан вĕсем пĕтĕмпех пĕлнĕн туйăнать, ачан кашни ыйтăвне хуравлама пултараççĕ. Анчах çакăн патне çитме мĕн чухлĕ тăрăшмалла…

Чечек парнелесчĕ... Чечек çыххисем мĕнле йĕркелесси, пÿрте-çурта илемлетесси пирки Зоя Сергеева флористкăпа калаçрăмăр.

Жимолость — ир пиçекен çырла Рационта чĕрĕ паха апат сахал чухне çемçе кăвак çырласен илĕртÿлĕхĕ пурах.

Техĕмлĕх курaкĕсем Пăрăç — хĕрлĕ хаяр пăрăç пирĕн тăрăхра та аванах çитĕнет.

Ӳсен-тaрана тĕрĕс витмелле Çулсеренех ÿсен-тăрана хĕле хатĕрлемелли пирки калаçатпăр. Пурпĕрех «хăçан, мĕнле, мĕнпе витмелле?» ыйтусем чылай килеççĕ.

Чÿк уйăхĕн вĕçĕнче кун тăршшĕ кĕскелсех юлать, хĕвел те йăпăрт çеç курăнкаласа илет. Çут çанталăк, ÿсен-тăран тĕнчи — канма каять. Шăпах хура кĕркунне, чÿкĕн юлашки вырсарникунĕнче Амăшĕсен кунне паллă тăваççĕ. Çакă лайăх та. Уяв ăмăр çанталăкра килсен те кăмăла çĕклентерет. Çулла-çуркунне уяв шухăшĕ-и? Йăлтах ĕлкĕрмелле — пахчаçимĕç ÿстермелле, выльăх-чĕрлĕх пăхмалла, чечек-курăк... Халĕ, пахча ĕçĕ вĕçленнĕ майăн, уяв тĕлне киле-çурта илемлетсе хăтлăх кÿме, аннесене чечек çыххи парнелеме сăлтав пур.

Чечек çыххисем мĕнле йĕркелесси, пÿрте-çурта илемлетесси пирки Зоя Сергеева /сăн ÿкерчĕкре/ флористкăпа калаçрăмăр.

Жимолость — пирĕн тăрăхра чи малтан çимĕç паракан тĕм. Пахчара редискăпа сухансăр, çамрăк салатсăр пуçне нимĕн те пулса ĕлкĕреймен-ха, çăка чечекĕ те çурăлайман, жимолость вара çимĕç пама ĕлкĕрет. Çĕртме уйăхĕн çурринчех пиçсе çитеççĕ унăн çырлисем. Рационта чĕрĕ паха апат сахал чухне çемçе кăвак çырласен илĕртÿлĕхĕ пурах. Жимолость хăйне валли нумай вырăн та ыйтмасть. Улма йывăçĕсен айккипе, карта çуммипе, чĕрĕ хÿме вырăнне те лартма пулать ăна.

Пăрăç — хĕрлĕ хаяр пăрăç пирĕн тăрăхра та аванах çитĕнет. Вăл 60 см çÿллĕш, тăсмака çулçăллă. Çимĕçĕ тутлă пăрăçран тăсмакрах, çинçерех. Хальхи вăхăтра икĕ пин ытла сорт кăларнă. Вĕсем çимĕç формипе, тĕсĕпе, хĕртÿлĕхĕпе уйрăлса тăраççĕ. Апат-çимĕç хатĕрленĕ чухне пăрăçсăр май килмест. Пулă, аш-пăш, пахчаçимĕç тăварлама, маринадлама, пăшăхлама, пĕçерме кирлĕ вăл.

Хаяр хĕрлĕ пăрăçа пиçсе çитнĕ çимĕçрен хатĕрлеççĕ. Ăна татса пуçтараççĕ, типĕтеççĕ, вăрринчен, тунинчен уйăрса авăртаççĕ. Пăрăç мĕншĕн чĕпĕтет? Капсаицин текен вещество «айăплă» çакăншăн.