Archive - 9 Çĕртме, 2016 - Хыпар

Кантăкран савса пăхакан хĕвел Ромăна вĕренÿре чăнласах хавхалантарать. Тетрадьпе кĕнеки çине хăй шевлине сапаласа кашни кунах кăмăлне çĕклет. Паян темшĕн çук вăл. Çавна май арçын ача чÿречерен вĕçĕмсĕр урамалла тинкерчĕ. Тем пек кĕтсен те çук, курăнмарĕ сарăскер. Кăмăлĕ те пăсăлчĕ.

Иртнĕ çул вĕçнелле Элĕк районĕнчи Анаткас ялне кăркăс çемйи куçса килнĕ. Çав кил-йышри Аскад Хайтматов халĕ Юнтапа шкулĕнчи пиллĕкмĕш класран вĕренсе тухрĕ. Çак хаваслă та ырă кăмăллă, нумай пĕлме тата çынпа хутшăнма юратакан ача Киргизире çуралнă. Тăваттăмĕш класчен тăван тăрăхĕнчех вĕреннĕ.

Тăххăрмĕш «а» класран тин çеç вĕренсе тухнă Андрей Терентьев — тахçанах шкул маттурĕсен йышĕнче. Мĕнпе палăрать-ха вăл? Пĕрремĕшĕн-чен, вĕренÿре лайăх ĕлкĕрсе пынипе. Чылай предмет олимпиадине хутшăнса малти вырăнсене йышăннипе.

Çул çинче хамăра еп-лерех тытмалли правилăсене кашниех пĕлетпĕр-ши? Иккĕленÿллĕ. Чылай чухне эпир автотранспорт вĕçĕ-хĕррисĕр чупакан вырăнта вылятпăр, çул урлă каçнă чухне тимлĕхе çухататпăр… Шăпах çак самантра инкек сиксе тухать те ĕнтĕ. Чылай чухне ачасем шар кураççĕ.

Сысна çури туянар-и?

Сирень тĕмне сайратмалла

Шĕпĕн курăкĕ

Явăaнса ÿсет çырла

Сысна усраса çăвăрлаттаракан хуçалăхсем сахалрах халĕ. Çакă апат нумай хатĕрлемеллипе çыхăннă-ши? Унчченхи пек, тырăпа тивĕçтерекен колхоз çук-çке. Сысна тимлĕх ыйтать, нумай çиет. Анчах сысна килте усрани тупăшлă пулнине чылайăшĕ пĕлет. Типĕ, ăшă вите, апат çителĕклĕ пулсассăн хĕл каçарасси, сысна ĕрчетесси кăткăс ĕçех мар.

Çуркуннехи-çуллахи вăхăтра сысна çури туянса çитĕнтерме ансат. Сысна çури хăвăрт ÿсет, какайĕ тутлă, сĕтеклĕ. Килте мĕнпе тăрантарса усранине лайăх пĕлсе тăратпăр.

Мĕнле сысна çури туянмалла, пасарта е выльăх-чĕрлĕх ĕрчетекен фермăран?

Ял çыннин пÿрт умĕнчи пахчинче час-часах сирень тĕмне курма пулать. Çуркуннесерен унăн ырă шăрши таврана сарăлса иртен-çÿрене хăй çине пăхтарать. Сирень чечек çыххи пек капăррăн çурăлса савăнтартăр тесен ăна кăшт тимлĕх уйăрмаллах.

Халĕ питомниксенче сиренĕн питĕ илемлĕ сорчĕсене туянма пулать. Вĕсен чечекĕсем шултра, хумлă-хумлă. Сирене йывăçсем айне лартмалла мар, кăшт сулхăнрах вырăн аптăрамасть, тăмлă, нÿрĕк, айлăм вырăна килĕштермест.

Шĕпĕн курăкне /чистотел/ чылайăшĕ пĕлет пулĕ. Ячĕ те калаканниех. Ÿт-тир чирĕсене сиплет вăл. Çырма-çатрара, çурт-хуралтă çывăхĕнче, çул хĕррисенче тĕл пулатăн ăна. Çу уйăхĕнчех чечекленме пуçлать, утă уйăхĕнче те чечекленекен тĕмсене курма пулать.

Явăнса ÿсекен ремонтантлă çĕр çырлине килте ÿстерме аван. Унăн çырли çулла, çĕртме уйăхĕнче, пиçме пуçлать, кĕркуннечченех çĕнĕрен тухнă çырласем пиçсе пыраççĕ.

Çак çырлана вертикальлĕ клумба туса çитĕнтерме меллĕ. Клумбăна тĕрлĕ материалтан тума пулать — асбест е пластик пăрăх, е полиэтилен пленка, е пирамида евĕрлĕ т.ыт.те. Вертикальлĕ çырла йăрана çÿллĕшĕпе 1,8 метра яхăн тума юрать, ытлашши çÿллĕ пулсан ăна пăхса тăма кансĕртерех.

Çырла йăранне хĕвел лайăх ÿкекен çĕре лартмалла. Пÿрт умне лартнă çырла клумби çимĕçĕпе те, илемĕпе те çăвĕпех савăнтарĕ.

«Ачасăр пурнăç — калчасăр уй-хир», — тенĕ ваттисем. Хĕрлĕ Чутай районĕнчи Штанашра пурăнакан Константиновсем 1984 çулта çемье чăмăртанă. Çурта «çĕнĕ кайăк» килессе 20 çул кĕтнĕ вĕсем. Кил ăшшин управçин Ольга Васильевнăн 1988 çул­та тин çие юлнă. Шел те, кĕтнĕ ачан пурнăçĕ çав тери кĕске пулнă.