Archive - 20 Кăрлач, 2017

Пурнăç пулăмсемпе çыхăнать. Вулаканшăн мĕн пулса иртнине çырса кăтартни кăна çителĕксĕр, çав пулăма чун тарăнăшĕпе, виçевĕпе, илемлĕх мелĕсемпе тата саккунĕсемпе этемлĕх принципĕсене тĕпе хурса, ирĕклĕх сывлăшĕпе çыхăнтарса, чăвашăн малашлăхне ĕненсе, пур енĕпе шĕкĕлчесе, пурне те ăнлантарса пани вырăнлă. Чăваш пичечĕ — эпир, чăвашсем, çак тĕнчере хамăрăн вырăна тупса, çут çанталăкпа килĕштерсе йĕркелесе пыма пултаракан, кăтартакан сас.

«Хăв пĕлÿ илнипе кăна çырлахмалла мар. Çав пĕлĕве санăн халăха тавăрса памалла», — тенĕ çутта кăларуçă И.Я.Яковлев. «Доктор степеньне е ученăй ята илни вăл халăхшăн, республикăшăн тăрăшмалла тенине пĕлтерет», — аслă çыннăмăрăн шухăшĕсене малалла тăсса палăртать культурологи докторĕ Владимир Васильев, И.Н.Ульянов ячĕллĕ ЧПУ профессорĕ, Чăваш Енри Халăхсен ассамблейин ĕç тăвакан директорĕ. Пушă сăмахсем мар вĕсем. Владимир Александрович, чăннипех те, пурнăçне, ĕç-хĕлне чăваш халăх историне, культурине тĕпчессипе, тăван халăх ят-сумне тĕнче шайĕнче çĕклессипе çыхăнтарнă.

Эпĕ 1907 çулхи кăрлачăн 22-мĕшĕнче çуралнă тата аннен пĕрремĕш тата юлашки ачи. Ун чухне вăл вăтăр çулта пулнă, йывăрпа çăмăлланнă чух хирурги операцийĕ тума тивнĕрен вăл урăх нихăçан та ача çуратайман. Мана, анне варĕнче кирлĕ пек выртманран, тухтăрсем хутшăннипе вăйран кайнăскере, часах вилет тесе шутланă. Тăвансемпе çывăх çынсен пĕр шухăш çеç пулнă: ача тĕне кĕмесĕр ан вилтĕрччĕ. Çавăнпа та çав кунах, çуралнă хыççăн икĕ сехетренех, хĕллехи сивĕ каç мана ял чиркĕвне тĕне кĕртме çĕклесе кайнă. Чăваш тияккăн, авалхи тĕн йĕркисене чухлаканскер ахăр, çапла каланă: "Ашшĕ ятне парар ăна, тен, чĕрĕ юлĕ..." Ку çакна пĕлтернĕ: вилĕм йыхравçи Эсрел ман чуна илме килсен пĕр пек икĕ ятра тÿрех ăнкарса илеймест; çав вăхăтра ырă турра Пÿлĕхе парне парсан усал вăя пĕтерме пулать...

Чăваш тĕнчинчи чи паллă ялсенчен пĕринчен — Слакпуçран — тухнă Павловсен йăхĕ çуралнă кĕтесрен аякра, Мускав облаçĕнчи Чехов хулинче, тарăн тымар янă. Чăваш поэзийĕн икĕ çăлтăрĕ Константин Ивановпа Ухсай Яккăвĕ çуралнă ялăн историне вĕсен ашшĕ, Николай Спиридонович Павлов, Совет Союзĕн Геройĕн ятне 21 çулта тивĕçнĕскер, хăйĕн паттăрлăхĕпе кĕрсе юлнă.

Чăваш халăх хаçачĕн «Хыпарăн» пĕрремĕш номерĕ 1906 çулхи кăрлачăн 21-мĕшĕнче тухнине пурте пĕлеççĕ ĕнтĕ. Иртнĕ ĕмĕр пуçламăшĕнче чăвашла хаçат кăларма мĕнле мехел çитернĕ-ши? Малтанхи çулсенче «Хыпар» мĕн çинчен çырнă?

О.ТИХОНОВ.

Çĕмĕрле районĕ.

Чăваш интеллигенцийĕн представителĕсем 1905 çулхи раштав уйăхĕнче влаçсенчен Хусанта эрнере пĕрре чăвашла «Хыпар» хаçат кăларса тăма ирĕк ыйтса илме пултарнă. Пĕрремĕш номер кун çути курни чăваш халăхĕшĕн истори пĕлтерĕшлĕ пулăм пулса тăнă. Хаçатăн пĕрремĕш редакторĕ Муркаш районĕнчи Купăрля ялĕнче çуралса ÿснĕ, Хусанта ĕçлесе пурăннă Н.Никольский пулнă. Вăл «Хыпара» 1906 çулхи çĕртме уйăхĕччен редакциленĕ. Малтанхи вăхăтра хаçат 1500 экземплярпа тухса тăнă.

Вулакансене паян чăваш прозаикĕн, тăван литературăра иртнĕ ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче палăрма пуçланă Иван Егоровăн "Хĕсметре" /унчченхи ячĕ "Хĕрĕх виççĕмĕшсем"/ повеçĕпе паллаштарăпăр. Вăл çак кунсенче Чăваш кĕнеке издательствинче кĕнеке хальлĕн кун çути курчĕ.