Чăваш пичечĕ – кун-çул тĕкĕрĕ, пирĕн сас

Пурнăç пулăмсемпе çыхăнать. Вулаканшăн мĕн пулса иртнине çырса кăтартни кăна çителĕксĕр, çав пулăма чун тарăнăшĕпе, виçевĕпе, илемлĕх мелĕсемпе тата саккунĕсемпе этемлĕх принципĕсене тĕпе хурса, ирĕклĕх сывлăшĕпе çыхăнтарса, чăвашăн малашлăхне ĕненсе, пур енĕпе шĕкĕлчесе, пурне те ăнлантарса пани вырăнлă. Чăваш пичечĕ — эпир, чăвашсем, çак тĕнчере хамăрăн вырăна тупса, çут çанталăкпа килĕштерсе йĕркелесе пыма пултаракан, кăтартакан сас.

Çак тĕллевсене пурнăçласа пыраятпăр-ши? Ĕлĕкрех, массăллă информаци хатĕрĕсем хальхи пек хунаса кайман чухне, умри тивĕçĕмĕрсене кун кăтартма çăмăллăнах вăй çитернĕ пек туйăнать. Ун чухне журналистăн çырмалла кăначчĕ. Хуçалăх, пурлăх енĕпе çыхăннă ĕçсене, ыйтусене КПСС обкомĕ пĕтĕмпех хăй çине илнĕччĕ. Партстационарти тухтăрсем сывлăха тĕрĕслеме ĕçех пыратчĕç. Халĕ патшалăхран пулăшу çук теместĕп. Анчах паянхи журналистăн менеджер та пулмалла. Ĕлĕкрех журналистикăра арçынсем ытларахчĕ, çавăнпа йывăр лава вĕсен туртма тивнĕ. Паян вара ку специальноç хĕрарăмсен пулса тăчĕ.

Чăваш пичечĕн çуралнă кунĕ çывхарса килет. 111 çул каялла Н.В.Ни­кольский пуçарнипе кун çути курнă «Хыпар» — çак уявăн никĕслевçи. Унтанпа чылай хаçат-журнал тухма пуçласа хупăнма та ĕлкĕрнĕ. Паянхи кăларăмра шăпах вĕсене, Издательство çурчĕ кăларса тăракан хаçатсемпе журналсен редакторĕсен пĕр йышне, сăмах парар. Мĕнле хаклаççĕ вĕсем паянхи чăваш пичетне, унăн аталанăвне? Мĕнле ĕмĕтсемпе пурăнаççĕ?

Ирина АЛЕКСЕЕВА, «Çамрăксен хаçачĕн» редакторĕ:

— Кăçал «Çамрăксен хаçачĕ» республикăри тата ун тулашĕнчи 11 пин ытла çемьене пырса тăни вулаканăмăрсем кăларăма хапăлласах йышăннине çирĕплетет. Этемлĕх Интернет серепине лекнĕ саманара Раççейри наци хаçачĕсене кăна мар, вырăсла тухса тăракан кăларăмсене те йывăр. Çăмăл мар лару-тăрура «Çамрăксен хаçачĕн» тиражĕ ӳссе пыни пире, кăларăм ĕçченĕсене, малашне тата хастартарах пулма хавхалантарать. Раççейре чылай кăларăм хупăнать, тепĕр 20-30 çултан пур хаçат-журнала та çак шăпа кĕтнине ĕнентереççĕ экспертсем. Эпир парăнасшăн мар-ха. Эпир — вăйлă, мĕншĕн тесен, вулаканăмăрсем, эсир пирĕнпе пĕрле.

«Журналистика и медиарынок» журналăн тĕп редакторĕ Владимир Касютин Чăваш Ене килсен çапла каланăччĕ: «Журналистăн чикан пулмалла». Хаçат ĕçченĕ çыннăн кăмăлне тупма пĕлмесен, чăнах та, интереслĕ статья çуралмасть. Çын чунне уçса калаçасшăн мар-и? Сăпса пек сырăнмалла. Владимир Касютин калашле, журналистăн кирек камăн кăмăлне те çавăрма пĕлмелле. Корреспондента алăк уçса тĕпеле иртме сĕнмесен вăл форточкăран кĕрет. Тепĕр чухне, ĕненсемĕр, урам хапхи айĕпе хырăмпа шума та тивет. Хаçатра вулаканшăн интереслĕ статья пичетлентĕр тесен темĕн тума та хатĕр эпир, мĕншĕн тесен çивĕч ыйтусене хускатмасан унăн тиражĕ ӳсмест. Журналистăн темĕн курма та тивет. Етĕрне районне кайсан икĕ ӳсĕр арçын пирĕн корреспондентсене чутах хĕнемен. Тепрехинче, ку Вăрмар районĕнче пулнă, вĕсем пĕр çемье патне статья çырма кĕрсен урама нуски вĕççĕн тухса тарнă. Пире шелленипе çăвар карса пăрахрăр пулĕ. Ан пăшăрханăр: журналистшăн чăрмав та çук.

Маргарита ИЛЬИНА, “Чăваш хĕрарăмĕ” хаçат редакторĕ:

— Пичетĕн вирхĕнсе пыракан урапи çине сиксе хăпарса ларнăранпа 19 çул çитет... Хăвăрт чупать вăхăт урхамахĕ! Ӳксе юлас мар тесен çирĕп тытăнма тивет. Каялла çаврăнса пăхма вăхăт çук та, çапах та пĕтĕмлетӳсем тунă май иртнине тишкерме тиветех. Иртнисĕр малашлăх çук теççĕ вĕт.

Чи малтанах шурсухал “Хыпар” урлă хамăрăн пысăк çемьене — вулакансене — пысăк тав сăмахĕ калас килет: çулсерен пирĕн кăларăма çырăннăшăн, çырусем çырнăшăн, усăллă сĕнӳ-канаш панăшăн. Çак тапхăрта пысăк йыш яланах пирĕнпе пĕрле пулчĕ. Пĕрремĕш утăма пĕрле ярса пусрăмăр — ара, “Чăваш хĕрарăмĕ” “Хыпар” варĕнче ӳт илсе аталанчĕ вĕт! Каярахпа çуралса çут тĕнче курчĕ. Вулаканăмăрпа каллех пĕрлех улшăнса, ӳссе, тĕрекленсе пытăмăр. Ватăлма кăна иртерех-ха — кăçал эсир юратакан кăларăм 20 çул тултарать. Умра — пĕтĕм пурнăç! Малашне те çапла пĕрлех пуласчĕ, çемьемĕре упраса хăварасчĕ. Йышпа авăн çапма кăна мар, уяв кĕрекинче саркаланма та мĕнешкел лайăх вĕт! Чăвашăн яланах çемйи пысăк пулнă. Ырă çак йăлана манăçа кăларас марччĕ. Сирĕн те йăх тымарĕ çирĕпленсех, йышăр ӳссех пытăр, кил-çуртăр ача-пăча савăк сассипе тултăр, пурнăçăр тулăххăн та тикĕссĕн шутăр. Эпир вара хамăр енчен пирĕн кăларăмра малашне те чăваш çемйишĕн кăсăклă статьясем пичетлеме шантаратпăр. “Чăваш хĕрарăмне” сирĕн çырусем, хайлавсем пуянлатасса шанатпăр. Пĕрлех, пĕр çемьерех пуласчĕ!

Валентина ПЕТРОВА, «Хресчен сасси» хаçат редакторĕ:

— Маншăн, чăваш кăларăмĕсене вуласа çитĕннĕ çыншăн, хаçат-журнал чун апачĕ вырăнĕнчех. Ара, «Пионер сассине», «Хатĕр пула» еплерех кĕтеттĕм. Алла тытсан вĕсемпе кăсăклансах паллашаттăм, çыхăну тытаттăм.

Хамăн пурнăçра пĕр вăхăт çуралнă тăрăхран аякра пурăнма тӳр килчĕ. Самар облаçĕнче тата Пушкăртстанра ĕçленĕ чухне тăван сăмахăн витĕмне тата та ытларах туйма пуçларăм. Чăн та, чун апачĕсĕр пĕр кун та тăраймăн. Çакна çуралнă тăрăхран аякра пурăннă чухне çеç ăнланса илтĕм. Анне чĕлхи çынна кулленех кирлĕ. Çынпа калаçатăн-и е хаçат-журнал вулатăн-и, юрă-кĕвĕ итлетĕн-и — чуна кантаратăн.

Чăваш кăларăмĕсен пуласлăхĕ — вулаканра. Урăхла каласан, тăван чĕлхе аталанăвĕнче. Петĕр Хусанкай каланă пек нумай таптанă, вăтăрнă пире, анчах парăнман тăван халăх. Пирĕн ĕçе малалла тăсакан маттур çамрăксем тупăнаççех. Вĕсем пур, çук мар. Ара, Чăваш халăх сайтне кунне пĕрре кĕрсе тухмасан чун канмасть манăн. Унăн пуçаруçи, йĕркелӳçи Николай Плотников нумаях пулмасть Швецирен конверт çине чăвашла çырнă çыру илнĕ. Юлташĕ Çĕнĕ çул ячĕпе саламланă ăна. Вăл Лапсар ялне чиперех çитнĕ. Чăваш чунĕллĕ çын çеç çак утăма тума пултарать.

Хаçат-журнал аталанăвĕ ытларах хамăртан килет. Чăваш пулсах пурăнасчĕ пирĕн. Хамăр ачасене тăван чĕлхене юратма вĕрентесчĕ. Шел, хальхи вăхăтра унран писни, вăтанни ытларах палăрать. Ара, чăваш интеллигенцийĕн тĕпренчĕкĕсем вырăс пулса çитĕнни паян никамшăн та вăрттăнлăх мар. «Хăвăн ачу чăвашла пуплет-ши?» — тейĕ вулакан. Пĕр ултавсăр калатăп: икĕ хĕрĕм те тăван чĕлхепе калаçать, чăваш юрри-кĕввине кăмăллать, театра çӳрет.

Халăхпа юнашар пурăнни, унăн кун-çулне витĕр курни пире ĕçре пулăшу кӳретех. Вăл пулмасан хаçат-журнал та тухмĕ, çĕр пин юрă та, тĕрĕ те манăçа тухĕ. Çавăнпа чи малтан халăха сыхласа хăвармалла.

Василий КЕРВЕН, «Тăван Атăл» журнал редакторĕ:

— «Тăван Атăл» журнал тухма пуçланăранпа пĕлтĕр 85 çул çитрĕ. Çак хушăра вăл халăхăмăра вышкайсăр пархатарлăх кӳнĕ. Мĕн чухлĕ сăвă-поэма, калав, повеç, роман, тĕпчев-тишкерӳ, статья, очерк, тĕрленчĕк тухнă кунта. Вулакансемшĕн вĕсем йăпатмăш çеç мар, тивĕçлĕн пурăнма хавхалантаракансем те, ĕмĕт-туйăма пуянлатакансем те. «Тăван Атăл» журнал — пирĕн кун-çулăн тĕкĕрĕ. Унта халăхăмăра мĕн савăнтарни-пăшăрхантарни курăнать.

Хăй вăхăтĕнче çак журнал тиражĕ 65 пине çитнĕ. «Ялав» журнал та тухнă-ха, унăн вулаканĕ те йышлă пулнă. Халĕ тиражпа мухтанмах пултараймастпăр, анчах вăл кăçал кăштах ӳсни те савăнтарать. Вăрçă вăхăтĕнче те тухма чарăнман кăларăма сӳнме парас марччĕ. Ку пĕр-икĕ çын тумалли ĕç çеç мар. Пурин хастарлăхĕ те кирлĕ.

Шел те, хăшпĕр библиотекăна журнал пачах та пымасть. Кунта ĕçлекенсен пуçарулăхĕ çуккине пĕлтермест-и çакă? Акă Шупашкар районĕнчи Кăшавăшри библиотекăра ĕçлекен Г.В.Иванова 2016 çулхи иккĕмĕш çур çулта журнал килме пăрахсан шалт тĕлĕннĕ. Такам айăпĕпе çырăнмасăр хăварнă иккен. Вара вăл, вулакансен кăмăлне хăварас мар тесе, редакцие киле-киле журнал туянчĕ. 2017 çулшăн çине тăрсах çырăнтарнă. Чылай шкула та журнал пымасть. Хальхи тăван литературăпа вĕренекенсене унсăр мĕнле паллаштарăн-ха? Патăрьел районĕнчи Турханти вăтам шкулта чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенсем çав кăлтăка çапла пĕтернĕ: пĕрле пухăнса çырăннă вĕсем.

«Тăван Атăл» журнала юратса вулани çинчен час-часах хыпарлаççĕ пире. Çавна илтме питĕ кăмăллă.

Николай ПЕТРОВ-ИШЕНТЕЙ, «Капкăн» журнал редакторĕ:

— Пĕр иккĕленмесĕрех калатăп: аслă ӳсĕмрисем пурте тенĕ пекех «Капкăн» журнала вуласа çитĕннĕ. Сатирăпа кулăш журналĕ пурнăçри йĕркесĕрлĕхе хирĕç яланах хĕлхем сапса кĕрешнĕ. Юлашки çулсенче пурнăç йĕрки улшăннă май экономика тытăмĕ те тĕпрен улшăнчĕ. Çавна май сатирăпа кулăш пĕлтерĕшĕ те ылмашăнчĕ.

Вырăссен паллă классикĕ В.Г.Белинский калашле, кулăш чăнлăха суяран уйăрса илмелли чи шанчăклă хатĕр. Эппин, этем хаклăхĕ хисепре чухне сатирăпа кулăш пĕлтерĕшĕ нихăçан та чакас çук. Çакна пирĕн вулакансем аван туяççĕ. Халăх ăс-хакăлĕ те классикăннипе килĕшсе тăрать-тĕр, ахальтен мар кулăша çын чунĕ патне çитмелли чи кĕске çул тесе ĕнентереççĕ шурсухалсем. «Капкăн» журнал географийĕ пуян — Раççей Федерацийĕн вун-вун регионĕнче саланать вăл. Чăваш çĕрĕнчен аякра пурăнакан ентешĕмĕрсем тăван сăмаха «Капкăнра» шырани пире савăнтарать.

Эльвира ИВАНОВА, «Кил-çурт, хушма хуçалăх» хаçат редакторĕ:

— «Кил-çурт, хушма хуçалăх» хаçат 1999 çулхи утă уйăхĕн 30-мĕшĕнче тухма пуçланă. Вунултă çул ытла вулакансем патне çитсе тăрать вăл, кама — пахча ĕçĕнче, кама — кил-çурт юсама, çĕнетме, кама выльăх-чĕрлĕх ĕрчетме пулăшать. Редакцие тĕрлĕрен çыру килет, шăнкăравлаççĕ те. Вĕсене аякка хумасăр, çийĕнчех хурав пама тăрăшатпăр. Сиксе тухнă ыйту вулакана шăпах çав самантра канăçсăрлантарать-çке, çавăнпа хаçатпа çыхăнма шухăшланă та...

Хаçатăмăр пахча ĕçĕнчи, чечек-курăк епле акса-лартса ӳстересси, килти выльăх-чĕрлĕхе мĕнле ырă-сывă çитĕнтересси, çурт-хуралтă çĕклесси, юсасси, киле, пӳрт ăш-чиккине хăтлăлатасси, илемлетесси пирки ытларах çырать. Çакă вара йăлтах этемĕн шалти тĕнчипе çыхăннă. Килти ĕç-пуç ăнсан, йĕри-тавралăх чун ыйтнипе килĕшӳре пулсан кăмăлăмăр ырăлăхпа тулĕ. Эппин тĕнче тата илемлĕрех, илĕртӳллĕрех пулĕ. Шăпах çак тĕллевпе ĕçлетпĕр те.

Хаçатăмăра ял çынни çеç мар, хулара пурăнакансем те чылай çырăнни савăнтарать. Хаклă вулаканăмăрсем, çырăнăр, вулăр, ыйтăр, шăнкăравлăр, пирĕнпе пĕрле пулăр. Пĕрлĕхре — вăй.

Владимир Степанов, «Самант» журнал редакторĕ:

— «Самант» — çамрăксене тăван культурăн асам-ытар тĕнчине çул кăтартакан журнал. Темĕнле чĕлхене те вĕренме пулать, анчах тăван чĕлхене тĕпĕ-йĕрĕпе пĕлсе çитейместĕн. Çак сăмахсем тăван культурăна та тӳрреммĕнех пырса тивеççĕ. «Самант» малашне те унăн кăсăклă енĕсемпе паллаштарсах тăрĕ.

Халăх йăли-йĕркине ватăсем тытса пыраççĕ, вĕсемех пурнăçа аталантараççĕ теме хăнăхнă та эпир — чăнлăхран уйрăлнă. Çак аслă ĕçе ватăсем мар, çамрăксем пурнăçлаççĕ. Çамрăклăх яваплăхĕ çинчен те аса илтерсех тăрĕ журнал.

Самана тăвăлĕсем хăш енчен кăна çĕкленмеççĕ. Хăвна хăв шанмасан, ĕненмесен пурнăçра аташса кайма та пулать. Чун-чĕм тата ăс-тăн аталанăвĕ журналшăн яланах малти вырăнта. Тивĕçлĕ çынсен тĕслĕхĕ те çамрăк ăрăва аслă çул çинчи чăн çутăсене суйлама пулăшĕ, вĕсене те журнал тĕпелне хăнана чĕнсех тăрăпăр.

Журнал ĕçĕнчи тĕп саккун — «Самант» тематикине анлăлатасси, кăсăклатасси, паянхи кун варкăшĕсемпе тĕплĕнрех паллаштарасси. Страницăсенче пурнăç вĕресе тăтăр. Самана уттинчен юлмасăр пынă май ыранхи кун çинчен те ĕмĕтленме манмăпăр. Пуласлăхпа иртнĕ вăхăт пĕр тĕвве çыхăннă, чăваш халăхĕн чи аслă вĕрентекенĕ — ĕмĕрсем тăршшĕпе утса тухнă кун-çул. Тăван историе мансан малашлăх алăкĕ хупă.

Çунатлă çамрăклăхăн вĕçевĕ мĕнле пуласси çамрăксенчен килет, журнал малашлăхĕ вара — вулаканран. Çак шайлашăва шута илĕпĕр, журнала тата хитререх калăплама тăрăшăпăр. «Самантра» чăвашлăх вучĕ тӳпене çити ялкăштăр!

Владимир ФЕДОРОВ, «Тантăш» хаçатпа «Тетте» журнал редакторĕ:

— Сакăрвун ултă çул каялла, кăрлачăн 12-мĕшĕнче, чăваш ачисем валли тăван чĕлхепе тухма пуçланă «Пионер сасси» хаçат /халĕ «Тантăш»\ çамрăк ăрăва чăннипех те савăнтарать. Нумай йывăрлăха тӳссе ирттернĕ кăларăм паян та шкул ачисемшĕн чи юратнисенчен пĕри. Ăна вĕсем чи шанчăклă, канаш паракан юлташ вырăнне хураççĕ. Кăмăлласа çырăнса илнисĕр пуçне хаваспах вулаççĕ, хаçат интереслĕ пултăр тесе хăйсем те редакцие тĕрлĕ сĕнӳ параççĕ, хайлавĕсене пирĕн пата илсе çитереççĕ.

Информаци технологийĕсем аталаннă саманара массăллă пичет хатĕрĕсене пĕрре те çăмăл мар. Çавна май «Тантăш» çырăнакан кăмăлне шута илсе ăна канăç паман ыйтусене ытларах хускатать. Командировкăсенче пулатпăр-и, вулаканпа тĕлпулу йĕркелетпĕр-и — çулçӳреврен яланах тулли кăмăлпа таврăнатпăр. Вулакан пире шанни, хаçата ĕненни ĕçре хавхалану кӳрет. Çакă мар-и-ха ĕнтĕ журналистшăн чи хакли?!

Пире канăç паман «суран» пур. Ача хаçата юратса вулĕ-ха. Пепкине юратнă ашшĕ-амăшĕ, мăнукне аслашшĕ-асламăшĕ, кукашшĕ-кукамăшĕ «Тантăш» хаçатпа «Тетте» журнала çырăнса памасан ача хăйĕн çук укçипе ниепле те çак кăларăмсемпе паллашаймĕ. Вĕрентекенсем те, шкулсем те чылай чухне ачасен кăларăмĕсене илсе тăманни кăмăла хуçать. Ку вăхăтлăха çеç-ха тесе ĕненетпĕр.

Çамрăк ăру паян алла кĕнеке, хаçат-журнал тытмасан /комьютерпа, планшетпа, карас телефонĕпе çеç ларсанº ăс-тăн тĕлĕшĕнчен аталанаймĕ. Тăван чĕлхепе тухакан «Тантăшпа» «Тетте» малашне те çитĕнекен ăрăвăн чи çывăх тусĕсем пуласса шанатпăр. Ача-пăча кăларăмĕсен малашлăхĕ пур. Аслисен кăна кĕçĕннисене вĕсемсĕр хăварас марччĕ.