Роза ЛИЗАКОВА: Халăхăн пуян культурине упраса малалла ăнтăлмалла

Ыран — Культура ĕçченĕсен професси уявĕ. Чăваш Енре çак куна театрсенче, музейсенче, библиотекăсенче, литература каçалăкĕнче, ялти клубсемпе кану çурчĕсенче тата ытти вырăнта вăй хуракансем — пурĕ 3393 çын — паллă тăвĕç. Тăван ен культура пурнăçĕ çинчен ЧР культура, национальноçсен ĕçĕсен тата архив ĕçĕн министрĕн тивĕçĕсене пурнăçлакан Роза Лизаковăпа тĕл пулса калаçрăмăр.

— Роза Михайловна, эсир культурăра вăтăр çул ытла ĕçлетĕр. Темиçе çул республика тулашĕнче вăй хума тивнĕ пулсан та ун пурнăçĕ самантлăха та ют пулман. Мĕн каланă пулăттăр республика культура отраслĕн паянхи лару-тăрăвĕ пирки?
— Манăн шухăшпа, пур енĕпе те йĕркеллĕ, тăнăçлă аталанса пырать. Чăваш халăхĕн культури пуян, ăна упраса малалла ăнтăлмалла. Коллективсем хăйсен пултарулăх вăйне çирĕплетсе, репертуар политикине тытса пыраççĕ.
— 2008-2012 çулсенче ЧР Культура министерствине ертсе пытăр. Кăçал çак «лава» çĕнĕрен туртма пуçларăр. Малтанхипе танлаштарсан хăш енĕпе пысăк улшăнусем пуррине асăрхарăр?
— Чи малтанах укçа ытларах уйăрма пуçланине палăртмалла. Çапла тума «Культура» наци проекчĕ пулăшать. Ку енĕпе республикăна федераци бюджетĕнчен укçа- тенкĕ сисĕнмеллех нумай килме пуçланă. Эпир хăй вăхăтĕнче çак саманта питĕ кĕтнĕ.
— Культурăра та, ытти отрасльти пекех, наци проекчĕсем пĕрремĕш вырăнта тăраççĕ. 2020 çулта ку енĕпе мĕнле ĕçсем ирттерме палăртнă?
— Чăваш патшалăх филармонин реконструкцине тăсма кăçал 228,7 миллион тенкĕ уйăрĕç, вĕсенчен 98,8 миллионне — федераци бюджетĕнчен. Асăннă çуртăн реноваци ĕçне çĕртме уйăхĕн 1-мĕшĕ тĕлне вĕçлемелле, унтан сцена, çутă, сасă хатĕрĕсене монтаж тума, музыка инструменчĕсем туянма пуçлăпăр. «Культура» наци проектне пурнăçа кĕртме 2020 çулта 366 миллион тенкĕ уйăрĕç, çав шутра 216,1 миллионĕ — федераци бюджетĕнчен. Регионти «Культура хутлăхĕ» проектпа килĕшÿллĕн республикăра культурăпа канăвăн виçĕ учрежденийĕ çĕкленĕ. Вĕсем Шупашкар районĕнчи Мăналта, Вăрнар районĕнчи Пăртасра, Канаш районĕнчи Хучелте пулĕç. Унсăр пуçне культура çурчĕсенчен пиллĕкĕшне тĕпрен юсĕç. Çавăнпа пĕрлех Шупашкар районĕнчи Кăшавăшри тата Муркаш районĕнчи Мăн Сĕнтĕрти библиотекăсене модернизацилĕç.
— Чăваш автономи облаçне йĕркеленĕренпе 100 çул çитет. Уяв программинчи мероприятисен пысăк пайĕ культурăпа çыхăннă. Вĕсем пирки тĕплĕнрех каласа кăтартсамăр.
— Асăннă уявпа çыхăннă 31 мероприятие пирĕн ирттермелле. Шел те, ака уйăхĕн 3-12-мĕшĕсенче йĕркелеме палăртнă Пĕтĕм тĕнчери балет фестивальне, тĕнчере коронавирус чирĕ алхаснине шута илсе, юпа уйăхне куçарма йышăнтăмăр. Ку енĕпе лару-тăру йĕркеленсен çу уйăхĕн 21-27-мĕшĕсенче Шупашкар Пĕтĕм тĕнчери кинофестиваль хăнисене йышăнĕ. Çĕртме уйăхĕн пуçламăшĕнче Мускавра Чăваш культурин кунĕсем иртĕç. Хальхинче «Новая опера» театрта республикăн искусство ĕçченĕсен пысăк концерчĕ пулĕ, «Эрмитаж» садра курав йĕркелеме палăртнă. Çавăн пекех Пысăк театрăн пресс-центрĕнче Михаил Кондратьевпа Евгения Андрейко хатĕрлесе кăларнă «Максим Михайлов» монографин презентацине ирттересшĕн. Унсăр пуçне программăра Чăваш Енри тата Мускаври ĕçлĕ çынсен пĕрлехи «çавра сĕтелĕ», тĕлпулăвĕсем пур. Акатуй тĕп хулари йăхташсене çĕртме уйăхĕн 6-мĕшĕнче Измайлово паркĕнче юрă-кĕвĕ, вăйă-кулă тата тĕрлĕ ăмăрту лапамне пуçтарĕ.
— Кино, балет фестивалĕсене лайăх пĕлет пирĕн халăх. Çĕнни, хальччен пулманни пур-и уяв программинче?
— Уяв эрнине классика музыкин фестивалĕ уçĕ. Атăл хĕрринче виçĕ каç симфони оркестрĕсем, тĕнче, Раççей опера солисчĕсем музыкăри вилĕмсĕр произведенисене янăраттарĕç. «Нарспи» спектакль куракансене пуçласа Константин Иванов скверĕнче таса тÿпе айне пуçтарĕ. Хут купăсçăсен фестивалĕ çĕршыври 100 ытла хут купăсçа Мускав çыранне йыхравлĕ. Тĕп хăнасен йышĕнче Гнесинăсем ячĕллĕ Раççей музыка академийĕн преподавателĕ Павел Уханов хăйĕн коллективĕпе пулĕ. Çĕртмен 24-мĕшĕнче Хĕрлĕ тÿремре иртекен театрализациленĕ курăнăва Мускаври режиссура тата постановка енĕпе ĕçлекен паллă ушкăн хатĕрлет.
— Республика уявĕпе, наци проекчĕсемпе çыхăннисемсĕр пуçне кăçал тата мĕн пурнăçлама палăртнă?
— Хальчченхи ĕçсене — культура учрежденийĕсене юсассине, музыка инструменчĕсем, çутăпа сасă хатĕрĕсем туянассине — малалла туса пырăпăр. Çак ĕçсене пурнăçлама республика бюджетĕнчен 616,7 миллион тенкĕ уйăрнă. Çулталăк вĕçленнĕ тĕле 236 культура çуртне тата клуба юсамалла. Пирĕн çавăн пекех ялти культура ĕçченĕсен квалификацине ÿстерес тĕлĕшпе çине тăрса ĕçлемелле. Вĕсене республикăри, федераци шайĕнчи культура учрежденийĕсене пĕлÿ шайне пуянлатма ямалла. Муниципалитетăн культура учрежденийĕсене ертсе пыма лайăх специалистсене явăçтармалла.
— Специалистсем тенĕрен, хăй вăхăтĕнче халăх пултарулăхĕн республикăри ăслăлăхпа методика центрĕнче 27 методистчĕ. Вĕсем районсене тухса çÿретчĕç… Паян ку енĕпе ĕçлекен йыш питĕ пĕчĕк тенине илтнĕччĕ…
— Чăнах та, методистсен шучĕ сахалланнă. Центра Халăхсен туслăхĕн çурчĕпе пĕрлештернĕ май вĕсен ставкисене çĕнĕ учрежденин специалисчĕсене панă. Çапла майпа Халăхсен туслăхĕн çурчĕн те халăх пултарулăхĕнчи жанрсемпе ĕçлекенсене методика пулăшăвĕ парас тĕлĕшпе ĕçлемелле. Методистсем çитменни пирĕн коллективсен пултарулăх шайне чакарни куç умĕнчех. Çакна шута илетпĕрех, Культура министерствин коллегийĕн пĕр ларăвне шăпах асăннă ыйтупа çыхăнтарма палăртатпăр.
— Роза Михайловна, пире çавăн пекех оптимизаци ыйтăвĕ те, ялсенчи культура ĕçченĕсем çур е тата унран та пĕчĕкрех ставкăпа ĕçлени, шухăшлаттарать.
— 2016 çултанпа паянхи кунччен культурăра ĕçлекенсен йышĕ 22,3 процент чухлĕ чакнă. Малашне те çаплах пулсан аркану пуçланĕ. Оптимизацие, манăн шухăшпа, район ертÿçисемпе пĕрле ĕçлесе чарса лартмаллах. Паян ял-салари специалистсен 45-50 проценчĕ тулли мар ставкăпа вăй хурать. Куллен тăватă сехет е пурĕ те икĕ сехет кăна /0,25 ставка/ ĕçлени культура учрежденийĕн шайне нихăçан та çÿле çĕклеме пултараймĕ, çавăнпа район пуçлăхĕсен çакăн пирки тĕплĕн шухăшламалла. Ял çыннисем культура пурнăçĕпе тачă çыхăну тытма тăрăшаççĕ, вырăнти артистсен концерчĕсемпе спектаклĕсене çÿреççĕ, хăйсем те хутшăнаççĕ. Малалла вулас...

www.hypar.ru

Надежда СМИРНОВА калаçнă. «Советская Чувашия» хаçат сăн ÿкерчĕкĕ.