Комментари хушас

Ял хуçалăх техникине ака-сухана хатĕрлеççĕ

Чăваш Енре агротехникăна тĕрĕслемелли уйăхлăх пуçланнă. Технадзор инспекторĕсем хуçалăхсен трактор-машини çур акине епле хатĕрленнине хаклаççĕ. Республикăн патшалăх техника надзорĕн инспекцийĕн ертӳçи Владимир Димитриев та тĕрĕслеве тухрĕ.

Малтан вăл Шупашкар округĕнчи Ольтикассинчи агрофирмăн тимĕр «урхамахсен» пахалăхĕпе паллашрĕ. Владимир Павлович каланă тăрăх, инспекторсем автопаркри кашни техникăна тĕплĕн тĕрĕслеççĕ, вĕсен пурин те хăрушсăрлăха тивĕçтермелле. Ĕçе пуçăнакан трактор-машинăра огнетушитель, медаптечка, аварийка пулмалла. Юсавсăр техникăн хире тухма юрамасть. Çавăн пекех водительсен те руль умне лариччен уй карапне тĕрĕслемелле. Тĕп инспектор Шăмăршă округне те çитсе килчĕ. Пуянкасси тăрăхĕнчи хуçалăхсен автотехникине пахаларĕ. Акă «Пучах» агрофирмăн 13 трактор-машини çур акине хатĕр. Хуçалăх ертӳçи Олег Кузнецов пĕлтернĕ тăрăх, пĕлтĕр патшалăх пулăшнипе ака-суха тăвакан «Кировец» трактор, сирпĕтмелли хатĕр туяннă, кăçал «Агрос» комбайн илнĕ. Совет тапхăрĕнчи тракторсем те хутрах-мĕн. Вĕсем 800 гектар çĕре сухаласа акас, тыр-пул пухса кĕртес ĕçрен юлмаççĕ. Продукцие элеватора леçеççĕ, ялти халăха та тырăпа тивĕçтереççĕ. Директор специалистсем çителĕклине палăртрĕ, куллен 18 çын ĕçе тухать. Хĕрӳ тапхăрта тепĕр 5-6 çынна ĕçе илеççĕ. Пуянкассинчех агроинженери конференцийĕ иртрĕ. Унта ял хуçалăх предприятийĕсен ĕçченĕсем, фермерсем хутшăнчĕç. Конференцие Шăмăршă округĕн пуçлăхĕ Сергей Галкин уçрĕ. Вăл агропромышленноç отраслĕнчи çĕнĕлĕхсем, социаллă пурнăçпа экономика аталанăвĕн программипе килĕшӳллĕн 2030 çулччен тумалли ĕçсем çинче чарăнса тăчĕ. Округ пуçлăхĕн çумĕ Елена Ильичева Шăмăршăра çур акине епле хатĕрленнипе паллаштарчĕ. «Кăçал 13000 гектар çинче акса хăвармалла. Ытларах пайĕ — 60 процент — яланхи пекех тыр-пулăпа пăрçа йышши культурăсем. Хĕвел çаврăнăш лаптăкне 3000 гектар таран пысăклатасшăн. Çур акине пурнăçа кĕртме округри хуçалăхсене çунтармалли-сĕрмелли материалсем, вăрлăх, удобрени, химикатсем, автотехника запчаçĕсем туянма 50 миллион тенкĕ кирлĕ. Акă 1800 тонна удобрени, 125 тонна солярка хатĕрленĕ. Ял хуçалăх министерствин планĕпе килĕшӳллĕн кăçал 29 пин тонна тырă, 10 пин тонна çĕр улми туса илмелле», — терĕ Елена Алексеевна. Сăмах май, 2024 çулта округри ял хуçалăх предприятийĕсене патшалăх 22 миллион тенкĕ субсиди панă. Технадзор инспекцийĕн ертӳçи Владимир Димитриев агротехника ака-сухана епле хатĕрленни пирки каласа кăтартрĕ. Вăл техника йышĕ çултан-çул пысăкланса пынине палăртрĕ. Тĕслĕхрен, 2023 çулта 27487 трактор-машинăна шута илнĕ, пĕлтĕр 2445 единица ытларах пулнă. Анчах автотехника та кивелсе пырать: 66 проценчĕ — 15 çултан аслăрах. Владимир Павлович каланă тăрăх, 1783 тракториста вĕрентсе кăларнă, çапах ял хуçалăх отраслĕнче механизаторсем çитмеççĕ. «Шăмăршă округĕнче ку енĕпе тата йывăртарах. Тĕслĕхрен, 2020 çулта 546 çын тракторист пĕлĕвне илнĕ тĕк 2024 çулта — 94 кăна. Кадрсем ватăлса пыни куçкĕрет. Çĕнĕ автотехникăпа ĕçлеме çамрăксем кирлĕ. Ку енĕпе пĕрремĕш утăмсем те пур: Çĕрпӳпе Шупашкар округĕсенчи хăш-пĕр шкулта аслă классенче вĕренекенсем тракторпа çӳрес мелсене алла илеççĕ», — терĕ тĕп инспектор. <...>

Андрей МИХАЙЛОВ.

♦   ♦   ♦

Ветеринари пики тортсем янтăлать

Эсир «Ветеринари пики» конкурс çинчен илтнĕ-и? Ăна республикăн ветеринари службипе Чăваш Енри ветеринари енĕпе ĕçлекен организацисен ассоциацийĕ йĕркелет. Кăçал конкурс иккĕмĕш хут иртнĕ. Унта 17 чиперкке хутшăннă. Çĕнтерӳçĕ ятне Шупашкарти ветеринари станцийĕн санитари экспертизин лабораторийĕнче тăрăшакан Екатерина Чучулина тивĕçнĕ.

Екатерина Валерьевна каланă тăрăх, конкурс валли хăйĕн çинчен видеоролик хатĕрленĕ. Çавăн пекех жюри членĕсем пикесен ăс-хакăлне, пултарулăхне, професси ăсталăхне хакланă. Ветеринари тухтăрĕ вĕсене пур енĕпе те тивĕçтернĕ, ăна тĕп парне пама йышăннă. «Ветеринари пики» конкурс çĕнтерӳçи Муркаш районĕнчи Ситуккассинче çуралса ӳснĕ. «Ача чухнех пирĕн килте йытă-кушак пулнă, çывăх çынсене выльăх-чĕрлĕхе пăхма пулăшнă. Хăшĕ те пулин чирлесен ăна питĕ сыватас килетчĕ. Пĕр-пĕр чĕр чун пурнăçран уйрăлни маншăн питĕ пысăк хуйхăччĕ. Çав тапхăрта, паллах, нумай интересленнĕ. Вĕсемпе çыхăннă кĕнекесене алла илнĕ, фильмсем пăхнă», — терĕ Екатерина Чучулина. Шкул хыççăн вăл Чăваш патшалăх ял хуçалăх академийĕн ветеринари медицинипе зоотехни факультетне çул тытнă. Унтах пулас упăшкипе паллашнă, кайран çемье чăмăртанă. Екатерина савнă мăшăрне икĕ пепке парнеленĕ. Алексей Валерьевич хальхи вăхăтра Шупашкар округĕнчи пĕр хуçалăхра ветеринарта тăрăшать, унсăр пуçне аграри университетĕнче студентсене вĕрентет. Вăл — ветеринари наукисен кандидачĕ. Икĕ ветеринарăн пĕрле сӳтсе явмалли сахал мар. Вĕсем выльăх-чĕрлĕхе сиплессинчи çĕнĕлĕхсене тишкереççĕ, наука статйисене те пĕрлех шĕкĕлчеççĕ. Диплом илсен Екатерина Чучулина «Юрма» агрохолдингра ветеринари тухтăрĕнче ĕçленĕ. Декрет отпускĕ хыççăн ветеринари станцийĕн санитари экспертизин лабораторине вырнаçнă. Унăн тĕп тивĕçĕсенчен пĕри — пахча çимĕç, улма-çырла, аш-какай тата ытти çимĕç пахалăхне тĕрĕслесси. Вăл продукцисен экспертизине ирттерет, юрăхсăр çимĕçсем суту-илӳ сентрисем çине ан лекчĕр тесе тăрăшать. <...>

Андрей МИХАЙЛОВ.

♦   ♦   ♦

«Максим» пеме чарăнман

Елисей Афанасьев 1915-1969 — Мухтав орденĕн тулли кавалерĕ. Вăл Шăмăршă районĕнчи Кахăрлă Шăхаль ялĕнче çуралнă. Пуянкассинчи шкултан вĕренсе тухнă хыççăн «Октябрь ялавĕ» колхозра ĕçленĕ. Çар ретне 1942 çулта тăнă. Малтан пулеметчик, кайран расчет командирĕ пулса çапăçнă. Виçĕ хут аманнă. Вăрçă хыççăн тăван колхоза таврăннă, кладовщикра ĕçленĕ. 1948 çулта ăна колхоз председательне суйланă. Ĕçре тăрăшнăшăн Чăваш АССР Аслă Канашĕн Хисеп грамотипе наградăланă. Елисей Ивановичăн паттăрлăхĕпе паллаштаратпăр.

Батальона çамрăк салтаксем килнине пĕлсенех офицерсем штаба пухăнчĕç. Унта пулемет ротин командирĕ Дорохов аслă лейтенант та пулчĕ. Çĕнĕ салтаксен хушшинче вăл Мишин капитана асăрхарĕ: — Çамрăксем килнĕшĕн эпир питĕ хавас. Пирĕн дивизи нумай хулапа яла ирĕке кăларчĕ, хастарлă çапăçрĕ. Тӳрех калатăп: çăмăл пулмарĕ, чылай салтака çухатрăмăр. Эсир ирсĕр тăшманпа çапăçса вилнисем вырăнне килсе çитрĕр. Вĕсене тивĕç пулма, паттăррăн та хăюллăн çапăçма чĕнетĕп сире, юлташсем! — Мĕн калаçмалли пур ун пирки! — тахăшĕн уçă сасси илтĕнчĕ хыçалти ретрен. Пурте ун еннелле çаврăнчĕç, кĕрнеклĕ те тĕреклĕ каччăн кăвак куçĕсем хаяррăн ялкăшса çуннине курчĕç. Пĕвĕпе çӳллĕскер, шинелĕ кĕскерех те тăвăртарах. Юлташĕсем пăхнине сиссе салтак вăтанчĕ, пуçне пĕкрĕ. Батальон командирĕ унăн кăмăлне уçрĕ: — Питĕ аван! Урăхла сăмах пуласса кĕтменччĕ те эпĕ. Кам пулеметчика вĕреннĕ, виçĕ утăм малалла! — команда пачĕ. Строй умне пилĕк çын тухса тăчĕ. — Капитан юлташ, мана та пулеметчика илĕр-ха? — терĕ паçăрхи салтак. — Хушамату мĕнле? — Афанасьев. Чăваш ачине взводри иккĕмĕш пулемет расчетне ячĕç. Патронсем йăтса çӳремелле унăн. Расчет командирĕ Василий Лукин сержантчĕ. ...Ирхи шăплăха тупăсемпе минометсен хăватлă кĕрлевĕ пăсрĕ. Сехете яхăн пычĕ вăл. Кайран командăсем илтĕнме тытăнчĕç: «Атакăна! Малалла!» Афанасьев окопран сиксе тухрĕ те салтаксемпе пĕрле малалла чупма тăчĕ. Шăп çав самантра расчет командирĕн хаяр та хытă сасси илтĕнчĕ:«Ăçта чупатăн?! Тăр!» Елисей хăйне вĕрентсе каланине аса илчĕ: атакăна тухакан салтаксене пулеметчиксен вырăнта юлса пулăшу памалла. Çак самантра вăл пулеметчика кайма кăмăл тунăшăн ӳпкелешрĕ: «Лар ĕнтĕ тылра, фрицсене мĕнле тустарнине пăхса!» — Авă, çав тĕмескерен çирĕм метр сылтăмарах куçса çĕнĕ позици йышăнăр! — команда пачĕ те Лукин окопран пуринчен малтан сиксе тухса малалла чупрĕ. Наводчикпа унăн пулăшуçи те сержант хыççăн ыткăнчĕç, Елисей Афанасьев патрон коробкисем илсе чи юлашкинчен тухрĕ. Тăпра куписем урлă çăмăллăн сике-сике каçса вăл малалла вирхĕнсе пычĕ. Пысăках мар ял хĕррине чупса çитрĕ. Хăш-пĕр çурта вут хыпса илнĕ: ялкăшса çунаççĕ, тĕтĕм мăкăрланса тăрать. Сасартăк Елисей ялăн тепĕр енче салтаксен ушкăнне асăрхарĕ: — Сержант юлташ, пирĕннисем, ав, ял леш енче, — аллипе тĕллесе кăшкăрчĕ вăл Лукина. — Пирĕннисем мар вĕсем — нимĕçсем! — терĕ те сержант хăйĕн хыççăн чупса пыракансем енне çаврăнса пеме команда пачĕ. «Максим» хаяррăн та васкавлăн тăрлатма тапратрĕ. Тăшман салтакĕсем çĕр çумне лапчăнчĕç. Юрăхлă самантпа усă курса батальон малалла чылай куçма ĕлкĕрчĕ. Ыттисем те атакăна çĕкленчĕç. Кăнтăрла тĕлне пирĕн чаçсем яла нимĕçсенчен туртса илсе хăйсем валли шанчăклă позици хатĕрлерĕç. Каç кӳлĕм пăшал сасси сайра хутра çеç илтĕнкелерĕ. Ир-ирех вара вĕсен окопĕпе юнашарах тăшман снарячĕсем çурăлма тытăнчĕç. Наводчик кĕçех окоп тĕпне тĕшĕрĕлсе анчĕ, снаряд ванчăкĕ унăн хулне амантрĕ. Афанасьев тăшман салтакĕсене асăрхарĕ. Гитлеровецсен эшкерĕ пулеметчиксен окопĕ çинелле сĕмсĕрленсе килет иккен. Афанасьев пулемет çумне меллĕ вырнаçса выртрĕ. Малтанхи пульăсем тăшман çийĕн вĕçсе иртрĕç пулас: гитлеровецсенчен нихăшĕ те ӳкмерĕ. Афанасьев вырăна хăвăрт улăштарчĕ те çĕнĕрен пеме пуçларĕ. Нимĕçсем çийĕнчех чупма пуçларĕç. «Вилĕмрен хăтăлаймăр, ирсĕрсем!» — кăшкăрчĕ Елисей Иванович. Хальхинче ĕнтĕ вăл тĕрĕс тĕллерĕ: нумайăшĕ çĕр çумне лăпчăнчĕ. Окопа часах Мишин капитан пырса çитрĕ. — Маттур, туссем! Вăхăтра пеме тапратрăр, — мухтарĕ вăл пулеметчиксене. — Ав кама мухтамалла, — терĕ Лукин сержант Елисей Афанасьев çине тĕллесе. — Нимĕçсене вăл пуринчен малтан асăрхарĕ, аманнă наводчик вырăнне тăчĕ. — Сержант юлташ, вăл апла малашне те наводчиках пултăр! Ку ял патĕнчи çапăçу тата темиçе куна пычĕ. Стрелоксен 732- мĕш полкĕн боецĕсем майĕпен малалла куçрĕç. Вĕсен тăшманăн темиçе контратакине сирме тиврĕ. Тăваттăмĕш кунне наводчика амантрĕç, пиллĕкмĕшĕнче расчет командирĕ Лукин сержант стройран тухрĕ. Вăл госпитальтен тепĕр уйăхран таврăнчĕ. Иртен пуçласа сĕм çĕрлеччен çапăçса батальон икĕ километр куçрĕ. Подразделени çĕнĕрен йышăннă позицире çĕр каçрĕ, тул çутăлас умĕн наступлени пуçларĕ. Çапăçура взвод командирне амантрĕç. Лукин сержантăн ун вырăнне тăма тиврĕ. Нимĕçсем тупăсемпе минометсенчен пеме тапратрĕç. Ун хыççăнах пехота контратакăна çĕкленчĕ. Афанасьев кĕçĕн сержант тăшмансем çывхарасса кĕтме тытăнчĕ. Çав тери йышлăн килеççĕ. Елисей Иванович спуск скобине пусрĕ. Пирвайхи пульăсем тивнипех малта чупакан фашистсем тĕшĕрĕлсе анчĕç. Çав самантрах тӳпене сарă тĕслĕ ракета вĕçсе хăпарчĕ. Пулăшу ыйтмалли паллă пулчĕ ку, мĕншĕн тесен тăшман кĕçех пирĕн малти позицисем çине минометсенчен пеме тытăнчĕ. Пĕр мини пулеметчиксен окопĕпе юнашарах çурăлчĕ. Афанасьев çĕре тĕшĕрĕлсе анчĕ... Тăна кĕрсен вăл чи малтанах «максима» пырса тĕрĕслерĕ. Мина ванчăкĕсем ун пулеметне те çĕмĕрнĕ-мĕн. Çак вăхăтра команда илтĕнсе кайрĕ: «Атакăна!» Афанасьев алла икĕ граната илсе окопран сиксе тухрĕ. Ури айĕнче стадионри такăр сукмак пулнă пекех хăвăрт та çăмăл чупрĕ. Часах вăл чи малти рете çитрĕ. Тăшман траншейисем курăнса кайрĕç. Елисей Иванович унта хĕвĕшекен гитлеровецсене асăрхарĕ. Фашистсем çине гранатисене вăркăнтарчĕ. Унтан тăшман траншейи урлă сиксе каçрĕ те малалла вирхĕнчĕ. Кĕтмен çĕртен вăл йĕплĕ пралук картине пырса тăрăнчĕ те ӳкрĕ. Пуçне çĕклесен кĕçĕн сержант ултă-çичĕ метрта тăшман окопне асăрхарĕ, унтах пулемет ларать-мĕн. Çак самантра тăшман салтакĕ окопа сиксе анчĕ те пулемета тытса çунтарма тытăнчĕ. «Ах, эсрел пуçĕ!» — кăшкăрса ячĕ те чăваш каччи автомат спускне пусрĕ… <...>

Антип НИКОЛАЕВ.

♦   ♦   ♦

Пĕвесене юшкăнран тасатмалли шутласа тупнă

Вăрмарти Виталий Нестерова футбол уйĕнче чупнине курсан çичĕ теçетке çултан каçнă тесе калас çук. Çулне кура мар вăй питти курăнаканскер сывă пурнăç йĕркине тытса пыма тăрăшать.

— Ачаранпах чупнă, сикнĕ, футболла, волейболла вылянă. Ун чухне спорт хисепре пулнă. Учительсем те хавхалантарма пĕлнĕ. Зосим Романович вĕрентекене халĕ те асра тытатăп. Студент çулĕсенче те, çарта та спортран уйрăлман, — калаçу çăмхине сӳтме тытăнчĕ Виталий Вениаминович. Кунта çакна каласа хăвармалла: 1980 çулта вăл Олимпида курма кайнă. Ленинградра туристсен хушшинче «Олимпийская миля» ăмăрту ирттернĕ. Атлетсем 2 çухрăм чупнă. Вĕсен ретне Виталий Нестеров та тăнă. Унта вăл иккĕмĕш вырăн йышăннă. Ун чухне панă свидетельствăна вăл халĕ те упрать. Спортпа хавхаланнăскер ĕç коллективĕнче те волейбол команди йĕркеленĕ. Ĕçтешĕсемпе пĕрле йĕлтĕрçĕсен ăмăртăвĕсене темиçе хутчен те хутшăннă, шахматла выляса малти вырăнсене йышăннă. Вăрмарсен команди вăйлă пулнине палăртрĕ, вĕсем Шупашкар районĕн волейболисчĕсемпе пĕрре мар тупăшнине аса илчĕ. Çӳç шуралсан та вăл спортзала çӳреме пăрахман. Хальхи вăхăтра ĕç ветеранĕ мини-футболла вылять. Ăна турнирсенче те курма пулать. Виталий Вениаминович Вăрмар районĕнчи Тупах разъездĕнче çуралнă, ачалăхĕ Вăрмар поселокĕнче иртнĕ. Чăваш патшалăх ял хуçалăх институтĕнче инженер-механик специальноçне алла илнĕ. Студент çулĕсенчех наукăпа тĕпчев ĕçĕнче лайăх çитĕнӳсем тунă çамрăка аспирантурăна вĕренме илнĕ. «Технология механизированной добычи ила при осаждении льда» темăпа диссертаци çырса хӳтĕленĕ, техника наукисен кандидачĕ пулса тăнă. Вăл кӳлĕсемпе пĕвесене юшкăнран тасатмалли технологи шутласа тупнă. Ял хуçалăха механизацилемелли 3 изобретени авторĕ те. Виталий Нестеров каланă тăрăх, çĕнĕ технологипе ĕçре малтан усă курнă. Тĕслĕхрен, Пинерти пĕвесене тасатнă. Анчах кайран манăçа кăларнă-мĕн. Наука конференцийĕсене хутшăннă ăсчаха Шупашкара ĕçлеме чĕннĕ, анчах вăл тăван тăрăхран уйрăлма васкаман. Виталий Вениаминович Вăрмар райкомĕнче, Пинерти хуçалăхра, ШĔМ тытăмĕнче тăрăшнă, райадминистрацин çамрăксемпе ĕçлекен пайĕн ертӳçи пулнă. Унăн ĕç биографийĕн пысăк пайĕ Вăрмарти ĕçпе тивĕçтерекен центрпа çыхăннă, унта директор тилхепине 23 çул тытса пынă. Вăл каланă тăрăх, вăрмарсене тĕрлĕ региона ĕçлеме янă, хăйсем тĕллĕн ĕçлекенсене субсиди панă, хушма пĕлӳ илме пулăшнă. Тĕслĕхрен, Вăрмарти сĕтел-пукан фабрики хупăнсан 850 çын ĕçсĕр тăрса юлнă. Вĕсене Хусанти предприятисене, чукун çул хуçалăхне вырнаçтарнă. Совет Союзĕн Геройĕ Анатолий Казаковпа туслă пулнă. «Лайăх çынччĕ. Хăйне нихăçан та мăнна хумастчĕ, пуринпе те кăмăллăн калаçатчĕ. Вăрмара час-час килсе каятчĕ. Райком ертӳçисенчен шикленсе тăмастчĕ. Вăл Андриян Николаев космонавтпа юлташлăччĕ. Ун çинчен каласа кăтартатчĕ», — ăшшăн аса илчĕ ентешне Виталий Вениаминович. Паттăр çинчен интереслĕ материалсем ытларах пуçтармаллине палăртрĕ. Летчик пурăннă çурт çине асăну хăми çакасшăн, ун ывăлне шыраса тупасшăн. Анатолий Семенович лартнă йывăçсене те сăнасах тăрать. <...>

Андрей МИХАЙЛОВ.

Материалсемпе туллин паллашас тесен...

www.hypar.ru