Комментировать

12 Фев, 2018

XXI ĕмĕрти çăпата — Раççей тĕлĕнтермĕшĕ

«Пурнăç кĕтменлĕхсемпе илĕртÿллĕ», — çирĕппĕн палăртать Шупашкарта пурăнакан, чăваш халăх культурипе, историйĕпе интересленекен Елена Клементьева. Çĕнĕ 2018 çул та уншăн кăмăллă кĕтменлĕхпе пуçланнă мар-и! Кăрлачăн малтанхи кунĕсенче Елена Гермогеновна, Чăваш Енри «Ясна» этнокомплексăн аталану енĕпе вăй хуракан ертÿçи, Мускавран шăнкăрав пулсан пĕр савăннă, пĕр тĕлĕннĕ: унăн ĕçне Раççейри рекордсен кĕнекине кĕртме хатĕрленеççĕ иккен! Юлия Пронина менеджер пĕлтернĕ тăрăх, экспертсем тĕплĕн тĕпченĕ хыççăн чăваш хĕрарăмĕ ăсталанă сувенир, мăшăр çăпата, çĕршывра чи пĕчĕкки тесе çирĕплетеççĕ-мĕн.

Хулара ÿссе çитĕннĕскер çак ăсталăха епле майпа алла илнĕ-ха? Çăпатасăр пуçне мĕн янтăлама пĕлет? Чун киленĕçĕ-и ку е?... Çак тата ытти ыйту хуравне пĕлес килни пире Елена Гермогеновнăпа куçа-куçăн тĕл пулса калаçма, вăл ĕçлекен этнокĕтесе çула тухма хистерĕ.

Этнокомплекс — чĕрĕ музей

Елена Гермогеновна, сăмахăмăра «Ясна» этнокомплексранах пуçлар. Чăваш Енри туризм тытăмĕнче самай палăрма ĕлкĕрнĕ çĕнĕ хутлăхăн çул çÿревçĕсене илĕртекен тĕшши мĕнре-ши?
— 2006 çулта Чăваш Енри Физкультурăпа спорт тата туризм министерстви /ун чухне ведомствăн ячĕ çавăн пекчĕ/ Европăри экспертсене республикăна йыхравласа, вырăнти специалистсене явăçтарса
пирĕн тăрăхра туризма аталантарма май
пурри-çуккине тĕпченĕччĕ. Комисси хуравĕ
çулталăкран хатĕр пулчĕ. Унпа пĕрлех —
аталану стратегийĕ те. Экспертсем туриз-
мăн тĕп икĕ никĕсне палăртрĕç: пĕри — ре-
спублика Атăл çумĕнче вырнаçнипе, тепри
пирĕн хутлăхăн этнос пуянлăхĕпе çыхăннă.
Чăн та, аталану çул-йĕрне тĕп-тĕрĕс па-
лăртнине вăхăт кăтартса пачĕ. Паянхи кун
Атăл çинчи хула-ял ют çĕршыв турисчĕсе-
не илентерес енĕпе Раççейре — пиллĕкмĕш
вырăнта. Этнотуризм вара хăйĕн хăват-
не çулсерен 15 процент ÿстерсе пырать.
Хăвăрах ăнланатăр: халĕ пилĕк çăлтăрлă
хăна çурчĕпе никама та тĕлĕнтереймĕн,
вĕсем тĕнчипе ахаль те нумай. Тĕрлĕ ха-
лăхăн хăйне евĕр культури вара хамăрăн
çĕршыври туристсемшĕн те, чикĕ леш ен-
чен килекеннисемшĕн те кăсăклă.
«Ясна» этнокомплекс «Этническая Чу-
вашия» анлă проектăн пĕр пайĕ /тепри —
«Амазони» парк. — Авт./ шутланать. Ăна
пуçарас шухăша республика ертÿлĕхĕ ыр-
ланă хыççăн йĕркелÿçĕсем пуçĕпех çак
ĕçе кÿлĕннĕ. Вăл хăнасене малтанхи кун-
ранах килĕшнин вăрттăнлăхĕ — музей
чĕрĕлĕхĕнче. Мĕне пĕлтерет-ха «чĕрĕ»
тени? Кунта типĕ те кичем экскурсисен вы-
рăнне йăла-йĕрке театрĕ илĕртет. Халăх
культурине сăнлакан пĕр-пĕр япалана ку-
ракан хăй те туса пăхма пултарать — ăста-
лăх класĕсен 12 программине хатĕрленĕ.
Уçă тÿпе айĕнчи музее кунта килекен кашни
хăна чăваш сывлăшĕпе сывлама пуçлатăр,
унăн техĕмне туйтăр тесе йĕркеленĕ.
Эсир йышра пĕрремĕш кунранпах-и?
— Çапла калама та пулать-тĕр. Мал-
танах этнокомплекс йĕркелес ĕçе во-
лонтер пек хутшăнаттăм. Эпĕ вăтам
тата пысăк бизнес хутлăхĕнче персонал
тĕлĕшпе ĕçленĕрен проект ăнăçлăхĕ ăна
пурнăçлакан ушкăнри çынсем пĕр-пĕринпе
пĕр чĕлхе тупнинчен нумай килнине лайăх
ăнланаттăм. Этнокомплексра виçĕ çул ĕнтĕ
аталану тĕлĕшпе тăрăшакан ертÿçĕ шутла-
натăп. Пирĕн ушкăна чăнахах та пултарул-
лă çынсем чăмăртанни сисĕнет.
Шупашкар районĕнчи тĕлĕнмелле илемлĕ уçланкăра вырнаçнă туркомплекс ячĕ мĕне пĕлтерет-ха?
— Авал çак вырăнта ял вырнаçнă. «Ян-
кăр уçă» — хальхи чĕлхере çапла илтĕнет
вăл. Хитре уçланкăна ытараймасăр çапла
сăнланă-тăр йăхташсем. Çак ята çирĕ-
плетме сĕнсен Пĕтĕм тĕнчери эксперт-
сен комиссийĕ ăна ансатраххипе улăш-
тарма ыйтнă. Пĕр сăмахпа мĕнле калама
пулать-ха? Словарьсене тишкерсен авал-
хи вырăс чĕлхинче «ясна» сăмах пулнине,
вăл «çутăран та çутă» ăнлава палăртнине
пĕлтĕмĕр. Ытарлă пĕлтерĕшĕ те пур иккен:
ăнкарни, ăсласа илни. Çак ята пурте ырла-
са йышăнчĕç. Ку тăрăхра республикăри чи
ватă юман — Киремет юманĕ — вырнаçнине
пĕлетĕр ахăртнех. Чăвашсен авалхи куль-
турипе çыхăннă истори палăкĕ — пирĕн экс-
курсисене пуянлатакан еткерлĕх. Ĕлĕк ун
патне пуç çапма, чÿклеме çывăхри 12 ял
халăхĕ пухăннă.
Хамăр республикăран, тĕрлĕ облаçран ушкăнсене кĕтсе илнипе пĕрлех чикĕ леш енчи хăнасене те пĕрре мар йышăннă эсир. Ютран килнисем чăваш этнолапамне мĕнлерех пахалаççĕ?
— Чылайăшĕ хăйĕн тăван халăхĕпе
пĕрешкел йĕрсем шырать. Тупать те — çакă
ăна пушшех хавхалантарать! Пĕррехинче
Италирен ĕçлĕ çул çÿревпе килнĕ арçын
çапла каларĕ: «Эпĕ мĕн курни-илтнине ача-
сен те пĕлмеллеччĕ»... Мĕн тетĕр? Тепре-
хинче çемйипех çитрĕç вĕт!
Сăмах май, проект хута кайнăранпа
миçе çĕршыв çынни пулса курнине ятар-
ласа шутларăмăр: 20-рен иртрĕ.
Ăсталăх класĕсем çинчен асăнтăр — куратăп та, янтăланă япаласем сирĕн кашни çурта /этнокомплексра хальлĕхе 5 çурт/ илем кÿреççĕ. Пурте чăвашлăхпа çыхăннă тата.
— Тăван халăхăн пултарулăхне ăруран
ăрăва вĕрентсе пырас тĕллевпе пуçарнă
ĕç ку. Гид каланине ăша хывасси те, хă-
нана шăп çав самантра кăтартса парсан,
пушшех те ку е вăл ĕçе хăйне явăçтарсан —
лайăхрах пулса пырать. Проект ăнăçлăхне
кура ырă шухăш çуралчĕ: ăсталанă япала-
сене конкурса тăратмалла. Виççĕмĕш çул
ĕнтĕ Наци библиотекипе пĕрле «Манăн чă-
ваш сувенирĕ» ăмăрту йĕркелетпĕр. Çак
тапхăрта 400 ытла ĕç конкурс витĕр тухрĕ.
Пултарулăх пÿлĕмĕн ертÿçи Татья-
на Романова тĕлĕнмелле япаласем ăста-
лать. Икĕ çул каялла вĕсенчен пĕрне пĕтĕм
тĕнчери «Наци еткерĕ» конкурса тăрат-
нăччĕ. Руна символикипе илемлетнĕ суве-
нира экспертсем питĕ пысăк хак панă. Та-
тьяна лауреат ятне илчĕ.
Пилĕк сехет тăрмашсан
— Эсир хăвăр та чăннипех çÿллĕ шайри ăста пулнине Рекордсен кĕнекине лекнипе çирĕплетрĕр. Ятарласа ăшталантăр-и?
— Апла мар. Тĕрĕссипе, сувенир-çăпата
тăвасси маншăн — чи юратнă чун киленĕçĕ.
Икĕ ывăлăма та — шкул ÿсĕмĕнчи Егор-
па Дениса — вĕрентнĕ эпĕ ку ĕçе. Мала-
рах чи пĕчĕкки шутĕнче 3 см тăршшĕ-
лличчĕ. Пĕррехинче ачасем кăсăклă ыйту
пачĕç: «Анне, тата пĕчĕкреххи ăсталама
пултаратăн-и?» Аппаланса пăхма кăмăл
çуралчĕ. 2 см таран пĕчĕклетрĕм пуш-
мака. Чухлатăр пулĕ: çăпата хуçнă чух-
не сылтăм-сулахаййине шута илмелле.
Тата эпĕ илемшĕн хуçнă çăпатана яланах
эрешпе — декупаж тетпĕр ăна — капăрлата-
тăп. Пĕр сăмахпа, кăткăслăх чылай. Самай
тăрмашсан 1 см тăршшĕлли, 7 мм сарла-
кăшĕлли тума пултартăм. Ачасем Гиннесс
кĕнекине ярса пама сĕнчĕç. Унăн сайтĕнче
йăлтах акăлчанла ăнлантарнă. «Раççей
рекорчĕсен кĕнекин» сайтне кĕтĕм — ре-
гистрациленес йĕркене вырăсла уçăмлă
кăтартнă. Çырăнтăм, сăн ÿкерчĕке ярса
патăм. Ку ĕç-пуç иртнĕ çулхи çурла уй-
ăхĕнче пулнăччĕ. Кăçал, кăрлач уйăхĕн
пуçламăшĕнче, эпĕ ăсталанă мăшăр çăпа-
та чăннипех рекордсен ретне тăма юрăхли-
не пĕлтерчĕç. Çирĕплетнĕ йĕркене пăхăн-
са сăн ÿкерчĕксем тума ыйтрĕç. Малалла вулас...

CAPTCHA на основе изображений
Введите символы, которые показаны на картинке.